Blask śląskiej porcelany
Nowe muzeum w Tułowicach pokazuje historię śląskich manufaktur porcelany
Magdalena Ilgmann
Wiosną tego roku Śląsk, a zwłaszcza Opolszczyzna, zyskał kolejną wyjątkową atrakcję. W kwietniu 2024 roku w odrestaurowanych budynkach dawnej fabryki porcelany w Tułowicach (województwo opolskie) otwarto Muzeum Porcelany Śląskiej. Odwiedzający mogą zapoznać się tam z historią śląskiej porcelany oraz podziwiać cenne eksponaty z najbardziej znanych manufaktur, takich jak Królewska Porcelana, Wałbrzych, Jedlina-Zdrój czy Tiefenfurt.
Produkcja porcelany w Tułowicach
Historia produkcji porcelany w Tułowicach sięga 210 lat wstecz. Na początku XIX wieku Johann Carl Graf von Praschma, właściciel ziem tułowickich, wykorzystał zasoby i surowce z lasów w Niemodlinie oraz wykwalifikowanych pracowników z pobliskiej fabryki fajansu w Prószkowie, aby założyć pierwszą manufakturę fajansu przy zamku w Tułowicach. W 1842 roku manufaktura przeszła w ręce Ernsta von Frankenberga, który rozpoczął produkcję czarnego fajansu. Od 1858 roku rozpoczęto wypalanie porcelany.
W 1889 roku Erhard Schlegelmilch, pochodzący z Turyngii, rozbudował manufakturę przy wsparciu finansowym ojca, który produkował porcelanę w Suhl, przekształcając ją w fabrykę porcelany, gdzie około 1910 roku pracowało prawie 800 osób. Większość produkowanej tutaj porcelany, sygnowanej marką R.S. Prussia Tillowitz, eksportowano do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Fabryka miała także przedstawicielstwa m.in. w Austrii, Holandii i Anglii.
Wybór asortymentu dostosowywano do gustów zagranicznych klientów, produkując bogato zdobioną porcelanę w wielu formach. W latach 1939-1940 fabryka dostarczała również wyroby dla wojska. Po wojnie fabryka została przejęta przez władze sowiecko-polskie w 1945 roku. W 1947 roku produkcję cennej porcelany przestawiono na mniej wartościowy półporcelan. Prawie 30 lat później, w 1976 roku, otwarto nową, dużą fabrykę, a stare budynki przekształcono m.in. w szkołę dla przyszłych specjalistów od porcelany.
Eksponaty prezentowane są we wnętrzach urządzonych w stylu epoki
Fabryka w Tułowicach była jedną z największych fabryk porcelany na polskim Śląsku, zatrudniającą około 1500 pracowników. W 1995 roku Państwowy Zakład Porcelitu Stołowego został sprywatyzowany i przekształcony w Fabrykę Porcelitu Tułowice S.A. W 2001 roku przedsiębiorstwo ogłosiło upadłość. Dziś w dawnych budynkach fabryki mieści się kilka przedsiębiorstw przemysłowych. Od 2015 roku trwała staranna renowacja i konserwacja części starych budynków, aby przekształcić je w muzeum.
Powstanie Muzeum Porcelany Śląskiej
W lutym tego roku ostatnia śląska fabryka porcelany „Karolina” w Jaworzynie Śląskiej ogłosiła upadłość. Była ona znana ze swoich przedwojennych produktów pod nazwą Porcelana Królewska. Tym samym zakończyła się ponad 200-letnia era produkcji porcelany na Śląsku. Dwa miesiące później, w kwietniu, w Tułowicach otwarto Muzeum Porcelany Śląskiej, prowadzone przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska, aby zachować pamięć o blasku śląskich fabryk porcelany. Nowe muzeum powstało na terenie dawnej fabryki porcelany w zrujnowanym budynku administracyjnym i magazynowym z 1904 roku.
Dzięki wytrwałej pracy przez dziewięć lat, Fundacja z siedzibą we Wrocławiu, kierowana przez Piotra Gerbera, z pomocą fachowych, idealistycznych przyjaciół i współpracowników, starannie odrestaurowała dawne budynki fabryczne, tworząc atrakcyjne przestrzenie muzealne na trzech piętrach.
Cenne eksponaty prezentowane są w nowoczesnych aranżacjach przestrzennych. Szczególnie cenne i piękne są porcelanowe figurki z Bogucic.
Odwiedzający są zachwyceni atrakcyjną prezentacją licznych, kosztownych eksponatów w witrynach i salach, które są starannie opisane w trzech językach: niemieckim, angielskim i polskim. Eksponaty te dokumentują wyroby oraz historię 14 najważniejszych śląskich manufaktur porcelany. Często są to jedyne zachowane ślady produktów tych dawnych fabryk.
Carl Tielsch & Co. Altwasser bei Waldenburg 1890-1939, Foto Ilgmann
Ekscytująca oferta dla odwiedzających
Zwiedzanie muzeum przypomina podróż w czasie. Porcelana z różnych epok i stylów prezentowana jest w teatralnej oprawie. Historyczne wnętrza ukazują, jak trendy artystyczne przenikały na wyroby porcelanowe. Porcelana w stylu secesyjnym, art déco czy modernizmu zdobi wnętrza muzealne. Spacerowi towarzyszą dźwięki dawnych czasów, brzęk maszyn, zgiełk w kawiarniach czy audycje radiowe z melodiami z lat 30. XX wieku. Odwiedzający mogą zajrzeć do pomieszczeń administracyjnych, księgowych czy marketingowych fabryki. Goście muzeum mogą także zobaczyć w pełni wyposażone biuro administracyjne dawnej fabryki. Unikalną atrakcją jest autentyczna pracownia, gdzie zwiedzający mogą poznać pracę projektantów porcelany. Oprócz kolekcji zabytkowej porcelany, w muzeum znajdują się również historyczne urządzenia do produkcji porcelany.
Muzeum organizuje spotkania grup roboczych dotyczących produkcji i zdobienia porcelany. Uczestnicy mogą sami stworzyć i ozdobić wyrób porcelanowy lub nauczyć się malowania „wzoru opolskiego”, wpisanego na polską listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Dla kolekcjonerów porcelany muzeum oferuje miejsce na konferencje, spotkania autorskie i aukcje zabytkowej porcelany. Podczas oczekiwania na przewodnika, odwiedzający mogą napić się kawy lub herbaty z zabytkowej porcelany w kawiarni muzealnej.
Ochrona przemysłowego dziedzictwa Śląska
Fundacja Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska, kierowana przez architekta dr Piotra Gerbera, jest największą niezależną organizacją non-profit w Polsce, która zajmuje się ochroną i udostępnianiem przemysłowego dziedzictwa. Fundacja prowadzi obecnie pięć muzeów: nowe Muzeum Śląskiej Porcelany w Tułowicach, Muzeum Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej, Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia” w Katowicach, Młyn Hilberta w Dzierżoniowie oraz Muzeum Techniki Rolniczej w Piotrowicach Świdnickich (powiat świdnicki). Pozostałe muzea, ukazujące wspaniałe przemysłowe dziedzictwo Śląska, będą przedstawiane w kolejnych wydaniach „Schlesien Heute”.
