Autor: fiodor

Na początku lat 20. XX wieku nastąpiła ogromna inflacja, setki tysięcy osób straciły całe swoje majątki. By przeciwdziałać inflacji i utracie wartości pieniądza państwowego, wiele zakładów pracy emitowało swoje pieniądze zastępcze, które również były poddawane dewaluacji. Banknoty o wielkich nominałach – milion i miliard, były emitowane w formie papierowej. Jedną z fabryk porcelany, która emitowała swoje banknoty była Fabryka Porcelany Hermann Ohme ze Szczawienka (niem. Hermann Ohme Porzellanfabrik Niedersalzbrunn).

Fabryka wyemitowała w roku 1923 cztery banknoty o nominale: 1 miliona marek z sierpnia 1923 roku, 10 miliardów marek z listopada 1923 roku, 50 miliardów marek z listopada 1923 roku i 1 milion marek z października 1923 roku zdewaluowanego na 50 miliardów marek.

Jak widzimy 1 milion marek w sierpniu 1923 roku miał wartość 50 miliardów marek w październiku 1923 roku. Właściciel płacił emitowanymi banknotami swoim pracownikom, które traciły szybko na wartości. 

Notgeldy papierowe Fabryki Porcelany Hermann Ohme Szczawienko / Niedersalzbrunn

Władze pruskie po 1889 roku wprowadziły ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Każdy pracownik otrzymywał książeczkę pracy (niem. Arbeitsbuch), w której wpisywano okres zatrudnienia pracownika. Dzięki książeczkom pracy możemy odnaleźć osoby, które pracowały w przemyśle porcelanowym na Śląsku i prześledzić ich kariery. Kadry wpisywały dzień zatrudnienia, dzień zwolnienia, stanowisko na jakim pracownik został zatrudniony i stanowisko pracy na jakim pracował w dniu zwolnienia. Na odejście otrzymywał także osobny dokument zwolnienia z fabryki porcelany. Wszystkie dane potwierdzano podpisem i stemplem fabrycznym. Zdarzało się, że jeden pracownik mógł pracować w fabryce Carla Tielscha w Starym Zdroju, by przenieść się do fabryki Carla Kristera w Wałbrzychu, a następnie rozpocząć pracę w fabryce kalkomanii Emila Wunderlicha w Starym Zdroju. Jedni pracownicy pracowali w fabrykach porcelany latami, a inni pracowali przez parę dni. Książeczki pracy był używane do 1945 roku.

Wpis do książeczki pracy Manufaktura Porcelany Carl Tielsch Stary Zdrój / Altwasser  1916 do 1917

W czasach I wojny światowej i kilka lat po niej, z powodu braku pokrycia gotówki w towarach, wiele miast, majątków ziemskich, fabryk, manufaktur i zakładów pracy, emitowało własne pieniądze zwane Notgeldami / pieniądzem zastępczym. Były emitowane jako monety metalowe, cynkowe, mosiężne, stalowe lub porcelanowe, albo w formie papierowej. Jedną z fabryk, która emitowała monety którymi płaciła swoim pracownikom była Śląska Fabryka Porcelany Paula Donatha z Parowej (niem. Schlesische Porzellanfabrik Paul Donath Tiefenfurt). Monety były w nominałach 5, 10, 20 i 50 fenigów. Produkowane były z blachy cynkowej. Inną fabryką porcelany emitującą monety zastępcze to Carl Tielsch Fabryka Porcelany Stary Zdrój Wałbrzych (niem. Carl Tielsch Porzellanfabrik Altwasser Waldenburg). Dla miasta Wałbrzych Fabryka Porcelany Krister z Wałbrzycha (niem. Krister Porzellan Manufaktur Waldenburg) wyprodukowała Notgeldy porcelanowe barwione na zielono biskwitowe o nominale 20, 50 fenigów (dwie odmiany) i 1 Marka (dwie odmiany).

Notgeldy metalowe ze Śląskiej Fabryki Porcelany Paul Donath w Parowej / Tiefenfurt

26 lutego 1884 roku właściciele fabryki porcelany Bracia Pohl wysłali kartę pocztową w Kowarach do Oswalda Biermanna. Jest to najstarsza znana karta pocztowa, która informuje nas, że Fabryka Porcelany w Kowarach produkowała porcelanowe gwoździe, lalki i zabawki. Bracia Pohl byli właścicielami czterech fabryk porcelany na Śląsku: Fabryka Porcelany Kowary / Porzellanfabrik Schmiedeberg, Fabryka Porcelany Mysłakowice / Porzellanfabrik Erdmannsdorf, Fabryka Porcelany Leszczyniec / Porzellanfabrik Haselbach oraz Fabryka Porcelany w Jeleniej Górze / Porzellanfabrik Hirschberg, która została zamknięta w 1923 roku. Fabryki w Kowarach, Mysłakowicach i Leszczyńcu zostały zakupione przez koncern Rauscha w 1927 roku produkujący porcelanę techniczną. Po II Wojnie Światowej fabryki porcelany zostały przejęte i znacjonalizowane przez władze polskie. Od 1945 roku fabryki produkowały wyłącznie porcelanę elektrotechniczną i techniczną.

Karta pocztowa Bracia Pohl Fabryka Porcelany Kowary / Schmiedeberg 1884 rok

Zbliżają się wakacje, a w szkole jest coraz mniej zajęć. Mamy ciekawą propozycję, aby wypełnić w kreatywny sposób czas dzieciom i uczniom. Każdy znajdzie tu coś dla siebie. Jesteś ciekaw jak wygląda pradziadek Myszki Miki? A może chcesz stworzyć swoją własną figurkę na warsztacie Plastyka u Ceramika?
Muzeum Porcelany Śląskiej w Tułowicach zaprasza na unikatową wystawę „Myszka Miki na porcelanie z 1931r.” połączoną z warsztatami na glince.

Zabawa z gliną to wielka frajda, możesz ulepić własną Myszkę Miki. Praca na glince rozwija sprawność manualną. Pobudza wyobraźnię i daje możliwość wyrażenia emocji i zdolności artystycznych. Redukuje stres i poprawia koncentrację. Nawet największe wiercipięty potrafią się wyciszyć i zainteresować pracą na glince.

Oferta specjalna dla dzieci od 6 do 16 lat 🙂

Specjalna oferta promocyjna biletu ulgowego w cenie 25zł – 40%
już za jedyne 15 zł
Warsztaty ceramiczne na glince w cenie 65zł – 40%
już za jedyne 39 zł
Opiekunowie grup – wstęp wolny

Do zobaczenia w Muzeum!

Po zakończeniu II Wojny Światowej i przejęciu miasta Wałbrzych przez Rosjan fabryka Kalkomanii Emila Wunderlicha, jak wiele innych, została przejęta przez władze polskie w maju 1945 roku. Na początku działalności rozpoczęto produkcję wyrobów metalowych, które były bardzo potrzebne w mieście. Jednak po paru miesiącach powrócono do produkcji kalkomanii. Zakład otrzymał nazwy Państwowa Fabryka Farb i Chemik. Ceramicznych „Cerfarba” oraz Wałbrzyskie Zakłady Kalkomanii „Cerfarba”. W 1953 roku zmieniono nazwę na Wałbrzyskie Zakłady Graficzne „Kalkomania” Wałbrzych. Fabryki porcelany z Ćmielowa, Chodzieży, Wałbrzycha (Wałbrzych i Krzysztof), Jaworzyny Śląskiej, Tułowic, Bogucic, Katowic (Steatyt) i Jedliny Zdrój były zaopatrywane w kalkomanię z Wałbrzycha. Kalkomania była również eksportowana. Fabryka wyprodukowała w ciągu ponad stu lat setki tysięcy różnego rodzaju wzorów kalkomanii, które zdobiły porcelanę z całego świata. W 2014 roku zakład został zamknięty. 120 lat tradycji produkcji kalkomanii w Wałbrzychu zakończyło ceramiczną przygodę miasta. 

Wałbrzyskie Zakłady Graficzne „Kalkomania”, lata 70te XXw.

Metoda kalkomani znacznie obniżyła koszty produkcji porcelanowych wyrobów. W Muzeum Porcelany Śląskiej prezentujemy kalki z zamkniętej w tym roku, ostatniej fabryki porcelany na Dolnym Śląsku „Karolina” w Jaworzynie Śląskiej.

1896 – 1945  

W 1896 roku Emil Wunderlich ze wspólnikami otwiera jeden z największych zakładów na świecie produkujących kalkomanię ceramiczną. W 1898 roku w Starym Zdroju (niem. Altwasser) naprzeciwko dworca kolejowego Wałbrzych Miasto i fabryki porcelany Carla Tielscha wybudował nową siedzibę firmy, która istnieje do dziś, jednak produkcji kalkomanii zaprzestano w 2014 roku. Do końca XIX wieku dekoracje na porcelanie były wykonywane ręcznie lub metodą sitodruku. Dzięki technice kalkomanii wprowadzono na rynek tanią metodę zdobienia porcelany. Potentatem stał się zakład z Wałbrzycha Starego Zdroju, który zaopatrywał w kalkomanię większość fabryk i manufaktur produkujących porcelanę na świecie. Dzięki dużemu popytowi na produkty Wunderlicha, zakład produkował kalkomanię do 1945 roku. W maju fabrykę przejmują władze polskie. Niemieccy pracownicy pracowali w fabryce do roku 1948 roku, produkowali kalkomanię i uczyli polskich pracowników zawodu.

Wunderlich kalka

Irena i Roman Gatys

Kierownikiem Wschodnioniemieckich Warsztatów w Nysie (niem. Neisse) był profesor Richard Adolf Zutt, szwajcarski artysta rzeźbiarz i malarz.  Był profesorem Królewskiej Szkoły Artystycznej w Budapeszcie, a także  twórcą wielu dzieł o tematyce religijnej i świeckiej. Od 1924 roku dla Nyskich Wschodnioniemieckich Warsztatów profesor Zutt zaprojektował wiele wyrobów ceramicznych, w tym figurki i kropielniczki, które były produkowane u Reinholda Schlegelmilcha w Fabryce Porcelany Tułowice (Porzellanfabrik Tillowitz). Te same figurki były produkowane nie tylko z porcelany, ale także z terakoty, majoliki i fajansu. W tułowickiej fabryce produkowano figurki Maryi, Maryi z dzieciątkiem, Matki Bożej ubogiej, Madonny pielgrzymkowej, aniołków i różnych kropielniczek do święconej wody. Jednak najwięcej wyrobów wyprodukowanych w nyskich warsztatach przetrwało do dzisiaj z tułowickiej porcelany. Warsztaty z Nysy zostały zamknięte w 1929 roku z powodu kłopotów finansowych. Profesor R. A. Zutt umiera w 1938 roku w czasie rejsu statkiem przez Kanał Sueski.

Madonna, projekt R. A. Zutt

W Nysie w 1924 roku staraniem Alfreda Hadelta, proboszcza parafii w Polskim Świętowie koło Nysy (niem. Altwette bei Neisse), Konserwatora Zabytków Prowincji Górnośląskiej, członka zarządu Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Starożytności utworzono Wschodnioniemieckie Warsztaty Chrześcijańskiej Sztuki i Rzemiosła Artystycznego w Nysie, które zajęły się projektowaniem, produkcją i zamawianiem zaprojektowanych wyrobów i produkcją dewocjonaliów na wysokim poziomie artystycznym.

Celem warsztatów było również pokazanie i wprowadzenie nowego kierunku w sztuce Art Deco w sztuce chrześcijańskiej. Warsztaty znalazły siedzibę w dawnym budynku arsenału, w którym powstały pracownie ceramiki, haftu, metalu, malarstwa i snycerki. Były tam też mieszkania dla artystów, sale wykładowe i wystawowe.

Logo Wschodnioniemieckich Warsztatów Chrześcijańskiej Sztuki i Rzemiosła Artystycznego

Kierownikiem warsztatów został profesor Richard Adolf Zutt urodzony w 1887 roku w Bazylei, szwajcarski artysta rzeźbiarz i malarz. Profesor Zutt zaprojektował wiele figurek i kropielniczek, które były produkowane u Reinholda Schlegelmilcha w Fabryce Porcelany Tułowice (Porzellanfabrik Tillowitz). Profesor umiera w 1938 roku w czasie rejsu statkiem przez Kanał Sueski.

Irena i Roman Gatys

Kilka śląskich fabryk porcelany powstało z fabryk fajansu.

W miejscowości Parowa koło Zgorzelca / Tiefenfurt bei Görlitz w 1808 roku powstaje pierwsza manufaktura fajansu założona przez Friedricha Matthiessena. Manufaktura rozpoczęła produkcję fajansowych serwisów obiadowych, kawowych, herbacianych. Wnuk Friedricha Reinhold w 1868 roku rozpoczyna produkcję porcelany. Fajans jest produkowany do 1885 roku. Nowy właściciel Louis Lövinson rezygnuje jednak z produkcji fajansu. Drugą fabrykę fajansu w Parowej (niem. Tiefenfurt) zakłada syn Friedricha Christian Matthiessen w 1832 roku, zachęcony sukcesem ojca. W 1872 roku łączy się z trzecią fabryką Carla Rädischa z Parowej i rozpoczyna produkcję porcelany. Wyroby fajansowe są nadal produkowane. Dopiero w 1893 roku fabryka wytwarza tylko porcelanę użytkową.

W 1811 roku w miejscowości Tułowice (niem. Tillowitz) hrabia Carl Johann Praschma zakłada fabrykę fajansu, który był produkowany do lat 50 XIX wieku. Manufaktura produkowała również kamionkę delikatną, pokrywaną czarną glazurą, którą nazywano czarną porcelaną. Jednak dopiero w 1858 roku rozpoczęto produkcje porcelany.

W 1820 w Wałbrzychu (niem. Waldenburg) kupiec Rausch otwiera manufakturę fajansu i półporcelany. W 1834 roku malarz kobaltem Carl Krister wydzierżawia manufakturę Rauscha, by dwa lata później zostać jej właścicielem. Carl Krister wykupuje w 1834 roku drugą fabrykę porcelany Hayna. Łączy obie fabryki i tworzy jedną z największych fabryk porcelany na Śląsku.

Talerz reklamowy Friedrich Matthiessen Manufaktura Fajansu Parowa (niem.Tiefenfurt) 1825

Podczas zwiedzania tułowickiego muzeum można dowiedzieć się co to jest fajans i czym się różni od porcelany. Wystawa fajansu poprzedza ekspozycję manufaktur porcelanowych z 14 fabryk śląskich.